Rusiya və Ukrayna arasında baş vermiş müharibə, sadəcə iki dövlət arasında hərbi qarşıdurma kimi dəyərləndirilməməlidir. Bu münaqişə, daha dərin kökləri olan və beynəlxalq münasibətlər sistemində tarazlığın dəyişməsi ilə müşayiət olunan geosiyasi bir qarşıdurmadır. Onun mahiyyətini anlamaq üçün tarixi, siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik müstəvilərində paralel təhlillər aparmaq zəruridir.

Rusiya-Ukrayna münasibətlərinin mürəkkəbliyi, əsasən, Sovet İttifaqının dağılmasından sonra formalaşan post-sovet məkanının qeyri-müəyyən hüquqi, siyasi və mədəni irsindən qaynaqlanır. Rusiya, keçmiş SSRİ-nin əsas varisi kimi özünü postsovet məkanında hegemon aktor hesab edir. Ukraynanın isə Qərb strukturlarına - xüsusən NATO və Aİ-yə inteqrasiya meyilləri, Moskva tərəfindən "tarixi torpaqların" və "rus mədəni-siyasi identitetinin" itirilməsi kimi qəbul olunur.

Müharibə, həmçinin Rusiya ilə Qərb arasında uzunmüddətli güc mübarizəsinin aktiv fazasına keçididir. Ukraynanın Qərblə yaxınlaşması, Rusiya tərəfindən NATO-nun şərqə doğru genişlənməsi kimi interpretasiya olunur və bu, Moskvanın öz təhlükəsizlik zonası konsepsiyasına birbaşa təhdid kimi qiymətləndirilir. Əslində, bu münaqişə bir növ soyuq müharibənin davamı olaraq da dəyərləndirilə bilər: Rusiya birqütblü dünya nizamına qarşı çıxaraq, özünü alternativ qlobal güc kimi təqdim etməyə çalışır.

Ukrayna, həm də Avropanın enerji təhlükəsizliyi baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Rusiya üçün Ukrayna həm tranzit ölkəsi, həm də Avropa ilə enerji siyasətində manevr imkanlarını təmin edən bir vasitə idi. Ukraynanın Qərb ilə daha sıx inteqrasiyası, Rusiya üçün bu təsir rıçaqlarının itirilməsi anlamına gəlirdi. Bu baxımdan, enerji məsələləri münaqişənin iqtisadi təməlini təşkil edən əsas faktorlardan biridir.

Rusiya tərəfindən Krımın 2014-cü ildə ilhaqı və 2022-ci ildə tammiqyaslı işğal cəhdi, beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinin - ərazi bütövlüyü, dövlətlərin suverenliyi və güc tətbiq etməmək - pozulması kimi qiymətləndirilir. Bu, beynəlxalq münasibətlər sistemində ciddi normativ böhrana gətirib çıxarıb. Qərb dövlətlərinin Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar, yeni geoiqtisadi qütblərin formalaşmasını sürətləndirib.

Münaqişənin ideoloji ölçüsü də diqqətəlayiqdir. Rusiya özünü "ənənəvi dəyərlərin müdafiəçisi", Qərbi isə "dekadent liberalizmin" simvolu kimi təqdim edir. Ukraynanın bu kontekstdə seçimi yalnız coğrafi və ya siyasi deyil, eyni zamanda mədəni-sivilizasion seçim kimi də təqdim olunur. Bu isə müharibəni həm də ideoloji sferaya daşıyır.

Rusiya-Ukrayna müharibəsi, dünya düzənində əsaslı dəyişikliklərin xəbərçisidir. Bu münaqişə, qlobal güc balansının, beynəlxalq hüquq sisteminin və təhlükəsizlik arxitekturasının yenidən dizayn edildiyi bir prosesin simvoludur. Əsas mahiyyət isə bundan ibarətdir: Rusiya özünün imperiya ambisiyalarını qorumaq üçün mübarizə aparır, Ukrayna isə öz milli suverenliyini və qərbyönlü seçimini müdafiə edir. Bu isə münaqişəni lokal çərçivədən çıxararaq, onu beynəlxalq sistemin gələcəyini müəyyən edən əsas qlobal qarşıdurmalardan birinə çevirir.

Kamal Əsgərov
Araşdırmaçı jurnalis
"DogruXeber.az" İnformasiya agentliyinin təsisçisi və baş redaktoru